Literackie sum-up.

W roku 2006 miało miejsce wiele ciekawych wydarzeń literackich – zarówno, jeśli chodzi o polskie nagrody literackie, jak też targi książek. Nie powinniśmy narzekać na brak tego typu imprez. Problem jednakże polega na tym, że wymienione przedsięwzięcia zazwyczaj nie są dostatecznie promowane w mediach, by informacja o nich dotarła do jak największej liczby zainteresowanych (a przecież wiadomo, że dobra reklama potrafi zdziałać cuda…). Przyjrzyjmy się bliżej – w telegraficznym skrócie – co też ciekawego spotkało miłośników prozy i poezji w minionym roku…

Nagrody literackie

Zdecydowanie najbardziej nagłośnioną polską nagrodą literacką jest październikowa Nike – to jej należy się palma pierwszeństwa, jeśli chodzi o promocję. Oprócz statuetki, zwycięzcy przyznawany jest również czek o wartości 100tys. zł; w edycji 2006 nagrody ufundowała Agora i „Gazeta Wyborcza”. W konkursie brane są pod uwagę wszystkie gatunki literackie wyłącznie autorów żyjących. W latach poprzednich uhonorowani zostali: Wiesław Myśliwski, Czesław Miłosz, Stanisław Barańczuk, Tadeusz Różewicz, Jerzy Pilch, Joanna Olczak-Ronikier, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wojciech Kuczok i Andrzej Stasiuk. Tegoroczna, dziesiąta już edycja, wzbudziła wielkie emocje, a to za sprawą Doroty Masłowskiej i jej „Pawia Królowej”. Młoda autorka pokonała Zbigniewa Mentzla („Wszystkie języki świata”), Piotra Matywieckiego („Ta chmura powraca”), Eustachego Rylskiego („Warunek”), Michała Witkowskiego („Lubiewo”), Mariusza Wilka („Wołoka”), a nawet samą Wisławę Szymborską („Dwukropek”). Oczywiście, tuż po wręczeniu nagrody pojawiły się liczne komentarze i głosy sprzeciwu, iż Masłowska otrzymała tak zaszczytne wyróżnienie niezasłużenie – czy to ze względu na młody wiek i ubogi dorobek literacki, czy też za samą wartość literacką „Pawia królowej”, której to książce zarzucano m.in. zerową psychologizację bohaterów oraz fakt, że styl pisarki nie pozwala jednoznacznie określić, co w tworzonym tekście jest zamierzonym zabiegiem artystycznym, a co ortograficznym czy składniowym błędem, wynikłym bezpośrednio z braków w warsztacie. Jury zadecydowało jednak niemal jednogłośnie, że o talencie Masłowskiej dyskusji być nie powinno i to właśnie jej nagrodę przyznało.

W wywiadzie udzielonym „Gazecie Wyborczej” Joanna Szczepkowska skomentowała werdykt następująco:

Nagroda Nike ma to do siebie, że zawsze jest zaskakująca. Ta siódemka to siódemka różnych, nieporównywalnych wartości. Nie potrafię powiedzieć, czy książka Masłowskiej jest najlepsza, bo nie istnieje takie kryterium. To, że wygrała, nie znaczy, że nie należy mówić np. o wartości książki Rylskiego. Niebezpieczeństwo wszelkich nagród literackich polega na tym, że tylko numer jeden jest komentowany, a przecież zasługuje na to cała siódemka. Masłowska ma klasyczną iskrę bożą i ta iskra została nagrodzona, i ona nie gaśnie, choć już po pierwszej książce były takie komentarze. W jej osobowości jest coś takiego, że ona się opiera temu wszystkiemu, co może dawać popularność. Wystarczy ocenić sposób, w jaki „przemawia”. To pewna poza, demonstracja istnienia w przeliteraturyzowanym świecie.

Całkiem inaczej zapatrywał się na tę kwestię pisarz Stefan Chwin – otóż jego zdaniem był to :

Trochę zaskakujący werdykt. Druga książka Masłowskiej wydaje mi się pisana na zgaszonym rozbiegu. Pierwsza była przykładem rzeczy zupełnie niezwykłej przez swoją nowość. Tu czuję pewne echo pierwszej. Ale w historii nagrody Nike były już równie – jeśli nie bardziej – dramatyczne epizody. To jest bardzo dotkliwie odczuwane przez innych pisarzy. To jest ostra gra, okrutna gra, ale wszystko, co jest hierarchizowaniem, jest aktem okrucieństwa i tu ten moment kolca jest niewątpliwy.

Jedno jest pewne: Masłowskiej i jej pisania można nie lubić, jednak na pewno nie można przejść obok niej obojętnie.

Jednak wbrew pozorom to nie Nike jest najbardziej prestiżową polską nagrodą literacką. Tą wyjątkową nagrodą o długiej tradycji jest bez wątpienia Nagroda Fundacji im. Kościelskich, ufundowana w 1959 roku, a przyznawana najlepszym polskim poetom i prozaikom, którzy nie ukończyli jeszcze 40 lat, od 1962 roku w Genewie. Kompletna lista laureatów jest zbyt obszerna, by ją w tym miejscu w całości przytoczyć; dość powiedzieć, że figurują na niej tak sławne nazwiska, jak Zbigniew Herbert, Sławomir Mrożek, Gustaw Herling-Grudziński czy Tadeusz Konwicki – w tym roku umieszczona na niej została także Joanna Stefko, w uznaniu za oowieść „Diablak” . Wartość nagrody nie jest stała, obecnie oscyluje w okolicach 7,5tys. franków szwajcarskich

Trzecią znaczącą w Polsce nagrodą, a pierwszą pod względem finansowym (czek na 150tys. zł.), jest Literacka Nagroda Europy Środkowej ANGELUS, ogłoszona w kwietniu zeszłego roku przez władze Wrocławia przy wsparciu „Rzeczpospolitej”. Jak można przeczytac na stronie organizatora

Literacka Nagroda Europy Środkowej ANGELUS – najważniejsza nagroda w dziedzinie twórczości prozatorskiej tłumaczonej na język polski – stanowi bezpośrednie nawiązanie do wielowiekowych tradycji Wrocławia jako miasta spotkań i dialogu. Wrocław, ze względu na swoją historię i położenie, zawsze stanowił miejsce ścierania się najrozmaitszych narodowości, kultur i prądów umysłowych.Nagroda będzie przyznawana corocznie, dla pisarzy pochodzących z Europy Środkowej, którzy podejmują w swoich dziełach tematy najistotniejsze dla współczesności, zmuszają do refleksji, pogłębiają wiedzę o świecie innych kultur. Do Nagrody wydawcy mogą zgłaszać dzieła autorów żyjących, pochodzących z krajów Europy Środkowej: Austria, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Niemcy, Polska, Rosja, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Ukraina, Węgry.

Do nagrody za rok 2005 nominowane zostały (spośród zgłoszonych zgłosiły książki 39 pisarzy z 21 krajów) następujące pozycje (zestawienie alfabetyczne):

  1. Mieczysław Abramowicz „Każdy przyniósł, co miał najlepszego”
  2. Jurij Andruchowycz „Dwanaście kręgów”
  3. Attila Bartis „Spokój”
  4. Ruben Gallego „Białe na czarnym”
  5. Eustachy Rylski „Warunek”
  6. Luan Starova „Czasy kóz”
  7. Uwe Timm „Na przykładzie mojego brata”

W skład jury, obok przewodniczącej Natalii Gorbaniewskiej, weszli: Stanisław Bereś, Julian Kornhauser, Ryszard Krynicki, Tomasz Łubieński, Krzysztof Masłoń i Andrzej Zawada. 2 grudnia nastąpiło rozstrzygnięcie i uroczyste wręczenie nagrody, której laureatem okazał się Jurij Andruchowycz. „Dwanaście kręgów” to powieść niezwykle bogata literacko, ale też życiowo i historycznie” – uzasadniała werdykt Natalia Gorbaniewska. Dodała ponadto, że „Karpaty ukraińskie wyglądają w niej jak centrum wszechświata. Promieniują do Kijowa, Wiednia, do Ameryki Północnej. Może to powieść najbardziej środkowoeuropejska – środek tej książki jest środkiem Europy.”.

Ostatnią nagrodą, którą przedstawię, a która wystartowała niemal jednocześnie z ANGELUSEM, jest Nagroda Literacka Gdynia. Organizatorzy zapowiadają, że przyznawana będzie corocznie żyjącym autorom piszącym w języku polskim, za utwory wydawane w roku poprzedzającym wręczenie nagrody – czyli podobnie, jak w wymienionych powyżej nagrodach. Zasadnicza różnica polega jednakże na tym, iż tutaj książki podzielone zostają na 3 kategorie: powieść i opowiadanie, następnie poezja oraz eseistyka. Nagroda przyznawana jest osobno dla każdej kategorii (statuetka wraz z 50 tys. zł. – w sumie więc 150tys. zł dla zwycięzców). W pierwszej edycji w skład Kapituły weszły takie osobistości, jak dr hab. Piotr Śliwiński, prof. UAM, przewodniczący dr hab. Marek Bieńczyk, prof. dr hab. Alina Brodzka-Wald, dr hab. Jerzy Jarniewicz, prof. UŁ, Małgorzata Łukasiewicz, Piotr Sommer, dr hab. Paweł Śpiewak, prof. UW. 7 grudnia 2006 r. w Pomorskim Parku Naukowo-Technologicznym w Gdyni odbyła się gala finałowa, gdzie ogłoszono następujących laureatów:

  • W kategorii PROZA – Michał Witkowski, „Lubiewo”.
  • W kategorii POEZJA – Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki, „Dzieje rodzin polskich”.
  • W kategorii ESEISTYKA – Marek Zaleski, „Zamiast. O twórczości Czesława Miłosza”.

Oczywiście istnieją również inne nagrody literackie, mniejsze i skromniejsze od opisanych. Mam tu na myśli m.in. Nagrodę Bursztynowego Motyla im. Arkadego Fidlera za najlepsza książkę o tematyce podróżniczej, Nagrodę im. Janusza Zajdla w zakresie rodzimej literatury fantastycznej, Nagrodę Kornela Makuszyńskiego w branży książki dziecięcej, Nagrodę im. Jana Długosza za najlepszą książkę w dziedzinie szeroko rozumianej humanistyki, a także liczne odznaczenia przyznawane przez polskie czasopisma kulturalne i literackie, że wymienię tu choćby „Nowe Książki”, „Literaturę na świecie”, „Magazyn literacki KSIĄŻKI” oraz „Odrę”.

Targi książek

Podobnie, jak w przypadku nagród literackich, równie liczne w Polsce są targi książek. Do najznaczniejszych z pewnością zaliczyć należy (przed nazwą podany jest numer edycji w roku 2006; w nawiasie po prawej – okres trwania, ew. organizatorzy):

  • 9. POZNAŃSKI PRZEGLĄD KSIĄŻKI NAUKOWEJ (Doroczna wystawa dorobków poznańskich wydawnictw naukowych; Poznań, 3 – 5 III)
  • 5. KSIĄŻKA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. POZNAŃSKIE SPOTKANIA TARGOWE (Organizatorzy: Polskie Towarzystwo Wydawców Książek Centrum Kultury Zamek; Poznań, 3 – 5 III; www.targiksiazki.pl)
  • TARGI WYDAWNICTW I SZKOLNEJ PROMOCJI EDUKACYJNEJ (Toruń, 9 – 11 III; www.targitorunskie.pl)
  • 12. DOLNOŚLĄSKIE PREZENTACJE EDUKACYJNE INTERART TARED 2006 ( Wrocław, 8 – 10 III; www.tared.info.pl)
  • 20. TARGI KSIAŻKI EDUKACYJNEJ EDUKACJA XXI ( Warszawa, 16 – 19 III; www.targi-edukacja.pl)
  • 21. TARGI KSIAŻKI EDUKACYJNEJ EDUKACJA XXI ( Warszawa, 1 – 3 IX; www.targi-edukacja.pl)
  • 12. TARGI WYDAWCÓW KATOLICKICH ( Warszawa, 21 – 23 IV; www.swk.pl)
  • 7. OGÓLNOPOLSKIE TARGI ANTYKWARYCZNE I SZTUKI WSPÓŁCZESNEJ ( Kraków, 4 – 5 V; www.targi.krakow.pl)
  • 51. MIĘDZYNARODOWE TARGI KSIĄŻKI W WARSZAWIE (Warszawa, 18 – 21 V; Ars Polona S.A.; www.bookfair.pl)
  • 10. TARGI KSIĄŻKI W KRAKOWIE ( Kraków, 19 – 22 X; www.targi.krakow.pl )
  • 15. TARGI KSIĄŻKI HISTORYCZNEJ ( Warszawa, 30 XI – 3 XII; Porozumienie Wydawców Książki Historycznej)
  • Kiermasz „KSIĄŻKA POD CHOINKĘ” ( Katowice, 1 – 3 XII; Silesia Expo Białczyk Skrzypiec Spółka Jawna)

  • 17. KRAJOWE TARGI KSIĄŻKI (Warszawa, 8 – 10 XII; Ars Polona S.A.; www.arspolona.com.pl )

Danuta Duszeńczuk